150 binlik nüfusuyla küçük bir kent olan Melitopol’de yaşayanlar Rusya kuvvetlerinin, kentin 250 kilometre güneybatısındaki Kırım’dan geldiğini ve Ukrayna askerlerinin savaşmadan gittiğini anlatıyor.
Mariupol ve Çernihiv’de yaşananlara bakınca “Belki bu yapılacak yanlışsız şeydi” diyor bir bayan. Bu kentler geçtiğimiz haftalarda acımasız çatışmalara ve bombalamalara şahit oldu. Ölen sivillerin sayısının yüksek olduğu düşünülüyor.
“Ancak güya bizi bir canavar tarafından paramparça edilmeye bıraktılar” diye ekliyor acı bir halde.
Herson, 290 binlik nüfusuyla Melitopol’ün neredeyse iki katı büyüklükte. Mahallî bir gazeteci BBC’ye, Rusya’nın kentin denetimini savaşın birinci birkaç saatinde ele geçirdiğini söylüyor.
Rus ilerlemesine karşı Ukrayna Ordusu’nda büyük bir direniş yoktu ve kent, az sayıda Kalaşnikof ve molotof kokteyli bulunan mahallî kara kuvvetleri tarafından savunuldu.
“Ruslar tankları ve zırhlı araçlarıyla ilerledi. Askeri kuvvetlerden teslim olmalarını isteyebilirdi fakat onun yerine ağır silahlarla ateş açtılar” diyor gazeteci. “İnsanların ölülerini toplamalarına müsaade vermediler. Oburlarının onları görmesini ve korkmasını istediler.”
Gazetecinin anlattıkları BBC’ye konuşan beş farklı kent sakini tarafından doğrulandı. Lakin Rusya Savunma Bakanlığı kentin alınması sırasında savunma kuvvetlerine ateş açıldığını bildirmedi.
BBC’nin öğrendiğine nazaran, Rus ordusunun Herson’a gelmesinden itibaren birinci 24 saat çok sayıda atak oldu. Bir şahit o günü “Evimizde kaldık lakin konutlara, ağaçlara ve araçlara açılan ateşi duyabiliyorduk” formunda anlatıyor.
Sonraki gün Rus askerler mahallî televizyona gitti ve mühendisleri Rus kanallarını yayınlamaya başlamaya zorladı.
Bir Hersonlu bize Rusya’nın getirdiği kuralları açıkladı. Ona Ukrayna bayrağının kaldırılmayacağı ve Herson’da “kurallara uyulduğu sürece hayatın olağan devam edeceği” söylenmiş.
“Rusların bizi aramasına müsaade vermeye hazır olmalıydık” diye ekliyor, “Sosyal medyada paylaştıklarımız ve özel bildirilerimiz dahil olmak üzere telefonlarımızı denetim edebilirlerdi”.
Kenttekilerin anlattığına nazaran, Rus askerler şayet gördükleri şeyden hoşnut olmazsa telefonlarını alabiliyordu.
Kısa mühlet sonra Rusya tersi şovlar başladı. Hersonlular Rus askerlerinin buna şaşırdığını ve hatta başta korktuklarını söylüyor.
Kent sakini bir bayan BBC’ye, “Meydana asker ve zırhlı araç gönderdiler ve protestocuları bu araçlarla geri itmeye çalıştılar lakin beşerler korkmamıştı. Bu Rusların başını sahiden karıştırdı” diyor.
Melitopol’deki fotoğraf farklıydı. Rus askerlerinin protestocuları dövmeye ve gözaltına almaya başlaması uzun sürmedi.
Bir kişi BBC’ye, Rus askerlerin protestoları organize edenleri amaç aldığını ve yavaş yavaş onların ortadan kalktığını söyledi.
Bir bayan “Başta her gün protesto ettik” diyor, “Ancak daha fazla insan gözaltına alındı ve onlar çok makûs dövülüyordu”.
Melitopol’deki en büyük protestolardan biri 11 Mart’ta kentin Belediye Lideri Ivan Fedorov’un Rusya askerleri tarafından alıkonulduğu vakit gerçekleşti.
14 Mart’taki protesto da geniş çaptaydı lakin farklıydı. Aksiyona katılanlar BBC’ye, Rusya’nın pek çok zırhlı aracı kentin ana meydanına gönderdiğini ve 100’den fazla askerin protestocuların etrafını çevirdiğini söylüyor.
Protestocular hazır bekleyen keskin nişancıları görebiliyordu.
Şovlara katılan bir bayan askerlerin pek çok kişinin kimliğini aldığını söylüyor: “Pasaportlarımızın işe yaramaz kağıt kesimleri olduğunu söylediler”.
Herson’daki Rus askerler de sonunda sonlandı.
Bir kişi BBC’ye şöyle anlatıyor: “Bizim söylediğimiz Ukrayna müziklerini bastırmak için yüksek sesle müzik çalarak protestocu kalabalığın üzerine araç sürüyor ya da hareket çekiyorlardı”.
21 Mart’taki bir Rusya aykırısı protesto sırasında tansiyon yükseldi, Rus askerler daha fazla ateş açtı ve bir sivil yaralandı. Kent sakinleri o olaydan sonra internet kontağının kötüleştiğini söylüyor.
BBC Rusya Savuma Bakanlığı’na Herson’daki ateş açma konusunu sorduğunda yanıt alamadı ve Rus yetkililerden rastgele bir yorum gelmedi.
Melitopol’dekiler daha büyük bir şiddetin yaşandığından bahsediyor.
Bir bayan, bir ergen çiftin Ukrayna bayrağı taşıdıkları için Rus askerleri tarafından durdurulduğunu anlatıyor: “17 yaşından büyük olamayacak bir kız ve bir erkek. Ruslara ‘Ne yapıyorsunuz’ dedim. ‘Bunlar çocuk!’ Asker ‘Burası Rusya’ derken çocuk bağırdı ‘Ukrayna’ya zafer!’ Ve çocuğu dövmeye başladılar. Yerdeki bayrağı aldım ve onu kendim sallamaya başladım.”
Bayan Rus askerlerin tehdidine karşın bayrağı indirmeyi reddettiğini söylüyor: “Beni korkutmaya çalıştılar, Bana neler yapacaklarını söylediler. Ben de ‘Umurumda değil’ dedim”.
Melitopol Belediye Lideri 16 Mart’ta Ukrayna’nın mahpus tuttuğu dokuz Rus askerine karşılık salıverildi.
Kısa mühlet sonra protesto etmek imkansız hale geldi.
Melitopollü bir bayan BBC’ye, “Moskova’daki hayat da bu biçimde muhtemelen. Ne vakit ki bir yerde toplanmaya çalışsak askerler ortaya çıkıyor ve bizi engellemeye başlıyor” diyor.
Diğer bir Melitopollü, toplumsal duruşu kaybetmemek için şovların Zoom üzerinden organize edilmeye başlandığından bahsediyor.
Bu sırada Herson’da Rus askerleri Ukrayna polislerinin, askeri kuvvetlerinin, gazetecilerin ve sivil aktivistlerin meskenlerine baskın yapmaya başladı.
Kimileri bu aramaların kimi vakit şiddetli olduğunu söylüyor. Rus askerler kapıları kırıyor ve insanların meskenine zola giriyordu. Biri bize, banyo lavabolarının ve klozetlerinin kırıldığını söyledi.
Bir kent sakini Rus kuvvetlerinin denetimi daha rahat sağlayacaklarını düşündükleri için Herson’un Rusça konuşan bir kent olmasını umduklarını söylüyor.
“Rusya propagandası Herson’da çok sayıda Rus takviyesi olduğunu aktarıyor fakat gerçek farklı.”
Rus askerleri yemek dağıtarak Herson’daki lokal insanları kazanmayı denediler. Kent sakinleri kimi insanların, bilhassa evsizlerin ve az gelirlilerin bunu kabul ettiğini söylüyor.
“Ruslar sonra onları kaydetti ve kameralara ne kadar müteşekkir olduklarıyla ilgili çeşitli şeyler söylemelerini istediler.”
Herson’dakiler için kentten ayrılıp Ukrayna denetimindeki bölgelere gitmek mümkün değil. Lakin Rus ordusu Rusya’ya bağlı Kırım’a geçen otobüsler sunuyor.
BBC’ye konuşan Hersonlular Rusya işgalinin uzun sürmeyeceği ve Ukrayna Ordusu’nun yakında kenti geri alacağı konusunda kendilerinden eminler.
“Savaşın çok ağır olacağı konusunda telaşlıyız ve Mikolaiv’de olduğu üzere Ruslar kentteki her yola mayın döşeyecek. Lakin biz her şey için hazırız. Saklanacağız ve bu işgalden kurtulmak için her şeye katlanacağız” diyor bir kent sakini.
Rusya Savunma Bakanlığı Ukrayna’da sivillerin yaşadığı bölgelere mayın döşenmesiyle ilgili argümanlara yorum yapmadı.
Melitopol’deki konuştuğumuz insanların hali da benzeriydi.
Bir bayan büyük büyükannesinin 1920’lerde Bolşevikler tarafından bir “kulak” yani güçlü çiftçi olmakla itham edildiğini, gözaltı ve sürgün tehdidi yaşadığını anlatıyor:
“Sadece anavatanında kalabilmek için meskenini yaktı ve kulübeye taşındı. Ben de birebirini yapabilirim. Hiçbir yere gitmiyorum”.
