Şayet beşerler önümüzdeki 10.000 yıl içinde bir iklim kıyametinde yahut asteroit tesirinde yok olmazlarsa, şu anda olduğumuzdan daha ileri bir tipe evrilecek miyiz? Sorusundan yola çıkan Bath Üniversitesi Paleontoloji ve Evrimsel Biyoloji Öğretim Üyesi Nicholas Longrich, The Conversation’a geleceğin insanlık için nasıl geleceğini anlatıyor…
“İnsanlık, 4 milyar yıllık evrimin beklenmedik bir sonucu” diyor Longrich.
Arkeyan Devri’nde kendini kopyalayan moleküllerden, Kambriyen devrindeki gözsüz balıklardan, karanlıkta dinozorlardan kaçan memelilere ve sonra nihayet beşere hakikat evrilmişiz. Ancak biz bu kıssanın sonu değiliz. Evrim bizimle bitmeyecek ve hatta her zamankinden daha süratli evrimleşiyor bile olabiliriz.
Geleceği kestirim etmek güç. Dünya muhtemelen hayal edemeyeceğimiz biçimde değişecek. Ancak mantıklı kestirimlerde bulunmak mümkün. Geleceği varsayım etmenin en güzel yolu, geçmişe bakmak ve geçmiş eğilimlerin ilerlemeye devam edeceğini varsaymak. Bu, geleceğimiz hakkında kimi şaşırtan bilgileri bize verebilir.
Muhtemelen daha uzun yaşayacağız, daha uzun ve daha hafif yapılı olacağız. Daha az agresif ve daha uyumlu olacağız lakin daha küçük beyinlerimiz olacak. En azından bu muhtemel bir gelecek lakin neden mümkün olduğunu anlamak için daha derine inmek gerekir.
Birtakım bilim insanları medeniyetin yükselişinin doğal seçilimi sonlandırdığını savunuyor. Geçmişte hâkim olan yırtıcı hayvanlar, kıtlık, veba ve savaş üzere ögelerin çoğunlukla ortadan kalktığı hakikat.
NE OLURSA OLSUN EVRİM DURMUYOR
Açlık ve kıtlık; yüksek verimli mahsuller, gübreler ve aile planlaması ile büyük ölçüde sona erdi. Nükleer silahlara sahip çağdaş ordulara karşın ya da tahminen de onlar yüzünden şiddet ve savaş her zamankinden daha az yaygın. Karanlıkta bizi avlayan aslanlar, kurtlar ve kılıç dişli kedilerin de kuşağı tükenmekte yahut çoktan tükendi. Milyonlarca insanı öldüren çiçek, kolera üzere salgın hastalıklar aşılar ve antibiyotikler ile normalleştirildi. Ancak ne olursa olsun evrim durmadı.
Tabiatın bizi öldürme mümkünlüğü çok düşük olsa da yeni jenerasyonlar yetiştirmeye muhtaçlığımız var. Bu nedenle de cinsel seçilim artık evrimimizde büyük bir rol oynuyor. Yarattığımız doğal olmayan etraf buzul çağından çok farklı baskılar üretiyor. Bu çağdaş dünyaya hemen ahenk sağlamalıyız.
Diyetlerimiz tahılları ve süt eserlerini içerecek formda değiştikçe, nişasta ve sütü sindirmemize yardımcı olacak genler geliştirdik. Ağır kentler hastalığın yayılması için şartlar yarattığında, hastalığa karşı direnç için mutasyonlar da yayıldı ve nedense beynimiz küçüldü.
ERKEN ÜREMEYE MUHTAÇLIK KALMADI
Beşerler çok daha uzun mühlet yaşamak için evrimleşecekler. Uygarlıktan evvel bile beşerler, düşük vefat oranları ve uzun ömürleri benzersizdi. Mızrak ve yaylarla donanmış avcı-toplayıcılar, yırtıcılara karşı savunma yapabiliyor, yiyecek paylaşımı ile açlık önlenebiliyordu. Böylelikle, gecikmiş cinsel olgunluk ve 70 yıla kadar uzun ömürler geliştirdik.
Yeniden de 19. yüzyıla kadar çocuk vefatları yüzde 50’nin üzerindeydi ve ortalama hayat beklentisi yalnızca 35 yıldı. Son iki yüzyılda daha uygun beslenme, ilaç ve hijyen ile birden fazla gelişmiş ülkede genç vefat oranları yüzde 1’in altına düştü. Hayat beklentisi dünya çapında 70 yıla, gelişmiş ülkelerde ise 80 yıla yükseldi.
Artık erken üremeye gereksinim neredeyse kalmadı. Gitgide daha fazla insanın 100 hatta 110 yıla kadar yaşadığı göz önüne alınırsa, ortalama bir insan rutin olarak 100 yıl yahut daha fazla yaşayana kadar genlerimizin evrimleşeceğini düşünmek için sebepler var.
Şu anki uzun ömür rekoru, 1997 yılında 122 yıl beş aylıkken vefat eden Fransız bir bayan olan Jeanne Calment’e ilişkin.
Şu anki uzun ömür rekoru, 1997 yılında 122 yıl beş aylıkken vefat eden Fransız bir bayan olan Jeanne Calment’e ilişkin.
İSKELETİMİZ HAFİFLEMEYE BAŞLADI
Hayvanlar çoklukla vakitle daha büyük boyutlara ulaşırlar. Beşerler da vakitle kısmen gelişmiş beslenme sayesinde uzunluk kazanmaya devam etti. Lakin neden büyüdüğümüz belirli değil. Büyümek vakit alır, bu nedenle daha uzun hayatlar da büyümek için daha fazla vakit manasına gelir. Bu nedenle vefat oranlarının düşmesi daha uzun olmamıza neden olmuş olabilir.
Bugün dünyanın en uzun insanları, Hollanda liderliğinde Avrupa’da bulunuyor. Burada erkekler ortalama 183 cm, bayanlar ise 170. Bir gün birçok insan o kadar uzun yahut daha da uzun olabilir.
Uzunluğumuz uzadıkça daha şık olduk. Son 2 milyon yılda, kaba kuvvete daha az, alet ve silahlara daha çok güvendiğimiz için iskeletlerimiz de daha hafif olmaya başladı. Çiftçilik bizi yerleşmeye zorladıkça, hayatlarımız daha hareketsiz hale geldi. Bu yüzden de kemik yoğunluğumuz azaldı. Masaların, klavyelerin ve direksiyonların ardında daha fazla vakit geçirdiğimiz için muhtemelen bunlar daha da devam edecek.
ELEKTRONİK ALETLER BİRÇOK İŞİN YÜKÜNÜ ÜSTLENİYOR
Cetlerimiz hayvan kesmek ve kazmak zorunda kaldı. Çağdaş işler giderek beşerlerle, sözlerle ve kodlarla çalışmayı gerektiriyor ve bunlar kas gücü istemiyor. Çiftçiler, balıkçılar, oduncular üzere kas gücü isteyen iş yapanlar için bile traktör, hidrolik ve motorlu testere üzere makineler artık birçok işin yükünü üstleniyor. Fizikî güç daha az gerekli hale geldikçe, kaslarımız küçülmeye devam edecek.
Çenelerimiz ve dişlerimiz de küçüldü. Erken periyot bitki yiyen canlıların lifli zerzevatları öğütmek için devasa azı dişleri ve çeneleri vardı. Yemek pişirmeye başladığımızda çeneler ve dişler küçüldü. Çağdaş işlenmiş yiyecekler daha da az çiğnemeye gereksinimi gerektirir, bu nedenle çeneler küçülmeye devam edecek ve muhtemelen yirmilik dişlerimizi kaybedeceğiz.
TEK TİP HOŞLUK ANLAYIŞI HAKİM OLABİLİR
Dünyanın çeşitli bölgelerinde farklı seçici baskılar, görünüşümüzün farklı formlarda gelişmesine neden oldu. Kabileler ayırt edici deri rengi, gözler, saç ve yüz özellikleri geliştirdiler. Uygarlığın yükselişi ve yeni teknolojilerle bu popülasyonlar tekrar birbirine bağlandı. Fetih savaşları, sömürgeleştirme ve ticaret üzere ögeler nüfusları değiştirdi ve giderek melezleşiyoruz.
Cinsel seçilim, görünüşümüzün evrimini daha da hızlandıracak. Bundan sonra beşerler daha alımlı olabilir, lakin görünüşte daha tekdüze olabilir. Globalleşen medya tıpkı vakitte daha tep tip hoşluk standartları oluşturarak tüm insanları tek bir ülküye gerçek itebilir. Bununla birlikte cinsiyet farklılıkları abartılabilir.
BEYNİMİZ BÜYÜMEYE DEVAM ETMEYEBİLİR
En bariz insanı özelliğimiz olan beyin ve zihnimiz, tahminen de en çarpıcı biçimde gelişecek. Son 6 milyon yılda, insanların beyin büyüklüğü kabaca üç katına çıktı. Bu eğilimin devam etmesi kaçınılmaz görünebilir lakin muhtemelen devam etmeyecek.
Bunun yerine beynimiz küçülüyor. Avrupa’da beyin büyüklüğü 10 bin ila 20 bin yıl evvel tepeye ulaştı. Sonra beyinler küçüldü. Çağdaş insanların beyni, eski atalarımızdan hatta orta çağ insanlarından daha küçük.
Beyin, güç açısından değerlidir. Günlük kalorilerimizin yaklaşık yüzde 20’sini yakarlar. Sık sık kıtlığın yaşandığı toplumlarda büyük bir beyin, büyük bir sorumluluk olabilir. Tahminen de avcı-toplayıcı hayat, çiftçilikten daha zorlayıcıydı. Medeniyette, aslanları ve antiloplarla uğraş etmenize yahut uçsuz bucaksız alanlardaki her meyve ağacını ve sulama tekniğini öğrenmemize gerek yok. Yay ve mızrak yapmak ve kullanmak birebir vakitte ince motor denetimi, uyum, hayvanları ve yörüngeleri takip etme yeteneği gerektirir. Tahminen de beynimizin bu şeyler için kullanılan kısımları avlanmayı bıraktığımızda küçüldü.
Çağdaş beşerler geniş toplumsal ağların bir modülü olarak iş kısmı içinde çalışıp, daha özel roller üstlenirler. Bir işte uzmanlaşır, geri kalan her şey için diğerlerine güveniriz.
Değişen toplumsal kalıplar tıpkı vakit da kişilikleri de etkileyebilir. Evvelden beşerler büyük topluluklar halinde yaşardı. Fakat bugünün dünyasında beşerler kalabalık kentlerde çok daha az şahısla hayatlarını sürdürüyor. Geçmişte alakalar birçok vakit ömür uzunluğu sürerdi. Artık, sık sık iş için hareket eden ve bu süreçte, birçok süreksiz ve giderek sanal olan binlerce bağlantı oluşturuyoruz. Bu dünya bizi daha dışa dönük, açık ve hoşgörülü olmaya zorluyor. Fakat herkes ruhsal olarak bu varoluşa âlâ ahenk sağlamıyor. Tahminen de bu nedenle çok fazla insan yalnızlık, telaş ve depresyon üzere ruhsal sıkıntılar yaşıyor.
GELECEĞİMİZ TEKNOLOJİNİN ELLERİNDE
Gelecek, geçmişten çok daha farklı olabilir, zira evrimin kendisi de gelişti. En uç olasılıklardan biri, tıbbımızın evrimini etkin olarak denetim ettiğimiz yönlendirilmiş evrim. Görünüşünü ve kişiliğini beğendiğimiz şahısları eş olarak seçiyoruz. Binlerce yıl boyunca avcı-toplayıcılar kızlarını en güzel avcılarla evlendiriyorlardı. Artık bile birtakım geleneklerde çocukları için uygun eş adaylarını seçmek ismine ailelerin onayı alınıyor. Öteki bir deyişle kendi çocuklarımızın da evrimini yönlendiriyoruz.
Ve tüm bunları vakitle genlerimizin üzerinde daha fazla denetimle yapacağız. İnsan embriyosunun DNA’sının direkt düzenlenmesinin mümkün olduğu Çinli genom bilimci He Jiankui tarafından kanıtlandı. Ahlaki olarak makûs görünen bu deney, çocukları da tıbbi deneklere döndürüyor.
Bir genom bilimcisi olan He Jiankui, dünyanın birinci genetiği değiştirilmiş insanları yarattığını tez ettiği için dünyayı şok etti. Düzenlenmiş genomlara sahip ikiz kızlarının doğumlarını duyurmasından sonra “yasadışı tıbbi uygulama” nedeniyle üç yıl mahpus cezasına çarptırıldı. Katıldığı bir konferansta ise HIV enfeksiyonuna direnmek için DNA’larını yine yazdığını ve üçüncü bir çocuğun yolda olduğunu söyledi.
Bir genom bilimcisi olan He Jiankui, dünyanın birinci genetiği değiştirilmiş insanları yarattığını argüman ettiği için dünyayı şok etti. Düzenlenmiş genomlara sahip ikiz kızlarının doğumlarını duyurmasından sonra “yasadışı tıbbi uygulama” nedeniyle üç yıl mahpus cezasına çarptırıldı. Katıldığı bir konferansta ise HIV enfeksiyonuna direnmek için DNA’larını yine yazdığını ve üçüncü bir çocuğun yolda olduğunu söyledi.
Yeniden de bu tıp teknolojilerin inançlı olduğu kanıtlanırsa, çocuklara mümkün olan en uygun genleri vermek için tüm ebeveynler istekli olacak. Bunlar karanlık bir bilim kurgu sinemasından alıntı üzere gelse de zati üzerinde çalışılıyor. Bunun nereye varacağını bilmek sıkıntı fakat geleceğimizi teknolojiye kısmen bırakacağız.
İnsan evrimi tartışmaları her vakit geriye dönüktür. Fakat teknoloji ve kültür süratli bir değişime girerken, genlerimiz de bunu yakalayacak. Muhtemelen evrimin en değişik kısmı dinozorlar ve Neandertaller olmaktan çıkıp, geleceğimiz olacak.
