Sağlık psikoloğu, sinirbilimci ve ‘Beating Brain Fog’’un (Beyin Sisini Yenmek) kitabının muharriri Dr. Sabina Brennan, bunun büyüyen bir sorun olduğu konusunda hemfikir.
Brennan “Beyin sisi hem Covid’in hem de son iki yılın geriliminin bir sonucu olarak çok daha yaygın hale geldi.” diyor.
Brain Health Network Bilim ve Araştırma Tesiri yöneticisi ve Supercharge Your Brain (Beyninizi Muhteşem Şarj Edin) kitabının muharriri Prof. James Goodwin de bu görüşü destekliyor. “Arka planda beyin sisi diyeceğiniz bir durum her vakit olmuştur: Birden fazla insan yaşlandıkça yaşla ilgili bilişsel gerileme yaşayacaktır” diyor ve ekliyor “Durum iki nedenden ötürü giderek yaygınlaşıyor; bunu bildiren daha fazla insan var ve bunu yaşayan insan sayısını artıran şartlara sahibiz.”
Beyin sisi koronavirüs salgınının akabinde yaygınlaştı
BEYİN SİSİ NEDİR?
Peki aslında beyin sisi nedir? Brennan bunu şöyle açıklıyor: “Beyin sisi, bir dizi semptomu tanımlamak için kullanılan genel bir tabirdir – en yaygın olarak zihinsel berraklık kaybı ve odaklanamama yahut konsantre olamama. Beyin sisi ile bilgiyi sürece yeteneğimiz yavaştır, lisan ve söz bulma ile ilgili meseleler olabilir.”
Beyin sisinin kendi başına bir hastalık olmadığını, bedeninizde işlerin yolunda gitmediğinin bir işareti olduğunu da ekliyor. Beyin sisinin birden fazla nedeni vardır: Hormonal değişiklikler, çeşitli ilaçlar, kanser ve kanser tedavisi, ME, fibromiyalji ve lupus üzere durumlar ve ayrıyeten depresyon. Ayrıyeten durum yaşlanma, makûs beslenme ve makus uyku ile de temaslıdır.
Şu anda beyin sisini bu kadar yaygın ve tüm insan kümeleri ortasında görülür kılan ise Covid virüsünün düşünme bozukluğuna neden olabilmesi ve bunun hastalıktan sonra aylarca sürebilmesi.
Cambridge Üniversitesi ve Imperial College London tarafından yapılan bir araştırma, önemli olaylarda, bozulmanın 10 IQ puanı kaybetmeye muadil olduğunu ve tesirlerin akut hastalıktan altı ay sonra hala tespit edilebilir olduğunu gösterdi. Bu ortada ABD’deki Northwestern Üniversitesi tarafından yapılan araştırma, tesirlerin hastalıktan 18 ay sonra hala hissedilebileceğini gösteriyor. Ve araştırmalar, Covid yüzünden çok hastalanmış olmanıza bile gerek olmadığını gösteriyor: Hafif hadiseler bile hafıza ve dikkat ile ilgili problemlere yol açıyor.
Siz de her şeyi unutmaya, tarihleri ve günleri birbirine karıştırmaya mı başladınız? Sebebi beyin sisi olabilir
VÜCUDUN KORONAVİRÜSE VERDİĞİ TEPKİ
Bunun bedenin koronavirüse verdiği inflamatuar karşılıktan kaynaklanabileceği düşünülüyor. Viral bir enfeksiyon, beyin de dahil olmak üzere bedendeki inflamatuar hücreleri aktive eder. Enflamasyon, istilacı virüse saldırmak içindir, fakat süreçte beyin hücrelerine ve nöronlara da ziyan verir. Covid’e neden olan virüs olan SARS-CoV-2, bununla ilgili çok güçlü bir karşılığı tetikliyor.
Hatta durumdan etkilenmek için Covid’e sahip olmanıza bile gerek yok. Massachusetts General Hospital tarafından şubat ayında yayınlanan bir araştırma, enfekte olmayan şahısların bile acı çektiğini gösteriyor.
Pandemi sırasında hayat biçimi bozulmalarının beyin iltihabını tetikleyerek yorgunluğa, konsantrasyon zahmetlerine ve depresyona katkıda bulunduğunu öne sürüyorlar.
Brennan, bu ömür usulü bozulmalarının beynimizi etkilediğini söylüyor:
“Kötü uyku, kronik gerilim, zihinsel ikaz eksikliği; bunların hepsi beyin sisine katkıda bulunan temel faktörlerdir. Makûs yönetilen kronik gerilim, düşünme ve hatırlama yeteneğini bozar ve aslında beyninizin yapısını ve fonksiyonunu değiştirir.”
Aslında, kronik gerilimin beyin hücrelerini öldürdüğü ve hatta hafıza, odaklanma ve öğrenmeden sorumlu olan prefrontal korteksimizin boyutunu küçülttüğü bulunmuştur.
Beyin sisi ayrıyeten, yüksek güç ve güç çökmelerine neden olan şekerli bir diyetle ilişkilidir. Başka bir faktör ise teknolojiye olan bağımlılığımızın artmasıdır. 2020’den beri gündüzleri bilgisayar ekranları, akşamları televizyon ekranları karşısında oluşumuz da buna örnek olarak gösteriliyor.
Egzersiz ve sağlıklı bir beslenme biçimi beyin sisi için yararlı olabilir
NASIL YENERİZ?
Ancak âlâ haber şu ki, insanların büyük çoğunluğu için bu beyin sisi hayat biçimi değişiklikleriyle aksine çevrilebilir.
Goodwin’e nazaran antrenman, beyin sıhhati için yapabileceğimiz en kıymetli şeylerden biri. Bu yalnızca nöroplastisiteyi – beynin tecrübeye ve değişime adapte olma yeteneğini – arttırmakla kalmaz, tıpkı vakitte bedenimizin küçük pil paketleri olan beynimizdeki mitokondri sayısını da arttırır – antrenman yaparsanız mitokondri sayısını arttırırsınız.
Goodwin, “Kalori kısıtlaması ve oruç tutmanın da mitokondri sayısını ve üretkenliğini güzelleştirdiği bulundu” diyo ve ekliyor “Şeker çabuğundan kaçınmak da kıymetlidir. Mitokondri, kendilerine verilen şeker ölçüsüne karşı çok hassastır, onların yapılarını ve fonksiyonlarını değiştirir.”
Diyet açısından, enzimlerini artırarak sağlıklı beyin hücrelerini destekleyen besinler içeren birtakım yiyecekler olduğunu da ekliyor. Bunlara Omega-3 yağ asitleri (yağlı balık), alfa-lipoink asit (otla beslenmiş kırmızı et, karaciğer, ıspanak, brokoli) ve L-karnitin ve kreatinin (yağsız kırmızı et, kümes hayvanları, yumurta, fındık, fasulye, tohumlar) dahildir.
Koronavirüs sonrası alıştığımız hareketsiz hayat da yaşanan külfetlere sebep oluyor olabilir
“HAYAT ÜSLUBUNUZU DEĞİŞTİRİN”
Öte yandan Brennan, yapabileceğimiz en yararlı şeylerden birinin bir rutini takip etmek olduğunu söylüyor. “Beynimiz bunun üzerinde gelişiyor” diyor. “Bir rutininiz varsa, beyniniz sizin için takla atar.”
Deneyimli uzman ayrıyeten hayal kurmaya vakit ayırmayı da tavsiye ediyor. Bu da ekrana değil pencereden dışarı bakmak manasına geliyor.
Son olarak, Brennan hepimizi, kimi değişiklikler yaparsak büyük çoğunluğumuzun aklımızı geri alacağını hatırlamaya çağırıyor.
* Uzmanlar beyin sisi belirtilerinin demans ya da Alzheimer belirtisi ya da bir öteki nörolojik sorunun semptomu olabileceğini söylüyor ve kesinlikle bir doktora görünmeniz gerektiğini hatırlatıyor.
